Kot a sprawa kurylska – historia kurylskiego bobtaila z Rosją i Japonią w tle

Na Wyspach Kurylskich widywany jest podobno od co najmniej 200 lat – tak mówią Rosjanie. Jakie były jego początki i kiedy dokładnie przybył w te niezbyt gościnne obszary naszego globu – tego nie wiemy. Zagadkowe jest także jego pochodzenie – protoplaści kurylskiego bobtaila mogą pochodzić zarówno z Rosji, jak i z Japonii.

Pierwsze relacje na temat zamieszkujących Kuryle kotów z krótkimi ogonami dotarły do Europy za sprawą żołnierzy stacjonujących na archipelagu. Część wojskowych, zaciekawiona niezwykłymi zwierzętami, zabrała je nawet do domów, gdy opuszczała Kuryle. Okazało się, że te wytrzymałe koty, doskonale radzące sobie na nieprzyjaznych, zimnych wyspach wulkanicznych, pod opieką człowieka stają się wspaniałymi towarzyszami. W jaki sposób jednak w ogóle znalazły się na Wyspach Kurylskich i jak dalej potoczyły się ich losy?

Tajemniczy kot z dalekich wysp

Kuryle – archipelag 56 wysp wulkanicznych położonych w klimacie subarktycznym, pomiędzy Kamczatką a japońską wyspą Hokkaido. Któż by pomyślał, że tam właśnie zastaniemy żyjące na wolności domowe koty? Od setek lat wyspy zamieszkuje rasa kota, która kształtowała się w sposób naturalny, w izolacji. Kiedy i w jaki sposób kot domowy dotarł na te niegościnne tereny – tego dokładnie nie wiemy, choć możemy wysunąć pewne przypuszczenia zarówno na podstawie dziejów samego archipelagu, jak i cech kotów kurylskich.

Rdzennymi mieszkańcami Wysp Kurylskich byli Ajnowie, którzy przybyli na te tereny, podobnie jak na Wyspy Japońskie i na południową część Sachalinu, ponad 6000 lat temu. Ludność ta nie znała kotów domowych. Koty musiały dotrzeć na Kuryle znacznie z zewnątrz, wraz z przybywającymi tam żeglarzami.

Zarówno żeglarze rosyjscy, jak i japońscy docierali na Kuryle już w początkach XVII wieku. Jako że koty były powszechnie zabierane na statki, zarówno jedni, jak i drudzy mogli zapoczątkować powstanie pierwszej kociej kolonii na Kurylach. Nie wiemy jednak, kiedy dokładnie to nastąpiło, jako że źródeł na ten temat brakuje. Pierwsze wzmianki o archipelagu w źródłach rosyjskich pochodzą z 1697 roku i zostały spisane przez podróżnika Władimira Wasiljewicza Atłasowa. Sam badacz nie był nigdy na Kurylach, natomiast słyszał o nich od ludności zamieszkującej Kamczatkę. Kuryle były już wówczas znane Europejczykom – od połowy XVI wieku przez około sto lat Holandia rościła sobie prawa do tych ziem.

Zwierzchność rosyjską narzucił Kurylom pod koniec XVIII w. jeden z gubernatorów, nie została ona jednak formalnie potwierdzona przez carycę Katarzynę II. Stąd też archipelagiem zainteresowali się znów Japończycy i wkrótce zajęli wyspy Iturup i Kunaszyr. Od 1799 r. stacjonowały tam wojska japońskie. Na mocy układu rosyjsko-japońskiego z 1855 roku wyspy położone na północ od Iturup przyznano Rosji, jednak już w 1875 r. Rosja odstąpiła Japonii całość wysp archipelagu w zamian za Sachalin. Japonia zrzekła się wysp po II wojnie światowej, w 1951 r., jednak ze względu na rozbieżność w interpretacji nazwy „Kuryle” przez stronę rosyjską i japońską, według Japonii do Rosji należą wszystkie wyspy poza Iturup, Kunaszyr, Szykotan i grupą wysp Habomai. Od tej pory Wyspy Kurylskie stanowią terytorium sporne między tymi państwami.

Obecność zarówno Rosjan, jak i Japończyków na wyspach sprawia, że również kwestia pochodzenia i przodków bobtaili kurylskich robi się skomplikowana. Rosjanie uznają rasę za rdzennie rosyjską, wykazując podobieństwo bobtaili kurylskich do kotów syberyjskich. Argumentem za „japońskością” rasy miał być z kolei krótki ogonek, przywodzący na myśl ogon japońskiego bobtaila. Należy zauważyć, że bobtaile spotyka się również na Sachalinie i Kamczatce, choć oczywiście nie wiemy, w którym miejscu pojawiły się wcześniej. Rasa mogła równie dobrze powstać niezależnie, jako że izolacja archipelagu sprzyja mutacjom. 

Skąd pochodzi krótki ogon?

Krótki ogon to wynik mutacji genetycznej i nie jest u kotów niczym nadzwyczajnym. Wystarczy wspomnieć rysie, z którymi zresztą czasem porównuje się kurylskie bobtaile. Tego typu mutacje występują niekiedy spontanicznie, czego dowodem są nie tylko rysie, ale i różne rasy kotów domowych, które pojawiły się zupełnie niezależnie od siebie. Kolejna rasa bobtaili – bobtail karelski pochodzący z zachodniej Rosji – bez wątpienia nie miał nic wspólnego z bobtailami ze wschodniej Azji. Mutacja pojawiła się w Karelii spontanicznie, a na dodatek u tych kotów za skrócenie ogona odpowiada inny gen. U bobtaili karelskich ta cecha jest dziedziczona recesywnie, podczas gdy zarówno u kotów kurylskich, jak i japońskich gen krótkiego ogona jest dominujący. Podobny efekt – inna genetyczna ścieżka. Czy w takim razie bobtaile japońskie i kurylskie są spokrewnione?

Jedną z wysuwanych hipotez jest japońsko-rosyjskie pochodzenie rasy – przywiezione przez Rosjan koty syberyjskie miałyby się skrzyżować na wyspach z japońskimi bobtailami. Obie rasy miały zostać przywiezione przez żeglarzy w XVIII wieku. Teza ta nie została jak dotąd potwierdzona badaniami genetycznymi, jednak rosyjscy miłośnicy rasy wskazują, że budowa ciała czy kształt głowy kota kurylskiego wskazuje na pokrewieństwo z kotem syberyjskim. Syberyjczyki miały zresztą „przywieźć” na wyspy grube, półdługie futro. Wśród japońskich bobtaili nie ma odmiany półdługowłosej.

Istnieje także możliwość, że mutacja odpowiedzialna za krótki ogon rasy kurylskiej pojawiła się już na Kurylach i Sachalinie, zupełnie niezależnie od mutacji, która ukształtowała japońskie bobtaile. Bobtaile kurylskie mogły stworzyć populację obejmującą wyspy nawet przy niewielkiej początkowo liczbie kotów przywiezionych przez marynarzy (w genetyce nazywamy to efektem założyciela). Tajemnicę pochodzenia rasy mogą pomóc rozwikłać jedynie badania genetyczne.

Rasowy myszołap 

Choć Rosjanie potwierdzają, że kurylskie bobtaile są im znane od co najmniej 200 lat, przez długi czas koty te pozostawały zupełnie nieznane w świecie, a karierę na wystawach mogły rozpocząć dopiero po rozpadzie ZSRR. Kuryle bowiem zawsze były archipelagiem niedostępnym już przez samo swoje położenie geograficzne. Później, w czasach zimnej wojny, stały się strzeżonym terenem wojskowym niemalże odciętym od reszty świata.

Jedne z pierwszych znanych nam relacji na temat kurylskich bobtaili pochodzą z połowy XX wieku od personelu wojskowego stacjonującego na archipelagu. Niektórzy żołnierze, wracając do domów, zabrali też ze sobą zwierzęta. Osoby, które miały styczność z bobtailami, ceniły ich miły charakter oraz ogromną łowność. Najpierw koty te zrobiły więc karierę na terenie Rosji jako myszołapy.

Generalnie jednak przez całe dziesięciolecia mało kto słyszał o tej niezwykłej rasie. Dopiero w latach 80. radzieccy badacze postanowili zająć się nią na poważnie i zabrali kilka osobników z wysp Kunashir i Iturup. W tym czasie felinologia rosyjska dopiero raczkowała, ale znaleziono specjalistów, którzy postanowili przyjrzeć się niezwykłym mruczkom. Początkowo wzięto je co prawda za odmianę japońskich bobtaili, ale szybko okazało się, że są to zwierzęta zupełnie inne pod względem wyglądu i charakteru.

Kurylski bobtail podbija Europę

Po raz pierwszy kurylskie bobtaile zaprezentowano miłośnikom kotów w 1990 r. podczas wystawy w Moskwie. Wtedy właśnie Tatiana Boczarowa-Michajłowa przywiozła koty prosto z wyspy Iturupe do klubu hodowców kotów TALIZMAN. Boczarowa zabierała swoje koty na różne wystawy – chciała zarówno zaprezentować je jako ciekawostkę felinologiczną, jak i znaleźć odpowiedź na pytanie, co to właściwie za rasa. 

Rosyjska federacja felinologiczna SFF (Selected Feline Federation) stwierdziła, że koty przywiezione przez Boczarową różnią się od japońskich bobtaili, natomiast budową ciała przypominają raczej koty syberyjskie. To właśnie naukowcy z SFF zaproponowali dla nowej rasy nazwę „kurylski bobtail”. W 1991 r. felinolożka z Moskwy, Olga Mironova, opracowała standard rasy.

W 1992 r. SFF oficjalnie uznała nową rasę. Tymczasem Tatiana Boczarowa wielokrotnie jeździła na Wyspy Kurylskie, aby pozyskać tam więcej kotów do hodowli.

Kurylskie bobtaile po raz pierwszy zostały zaprezentowane poza Rosją w 1993 r., na wystawie w Czechach. W 1994 r. na wystawie w Belgii jeden z bobtaili otrzymał już tytuł International Champion. Również w 1994 r. rasę uznała World Cat Federation (WCF).

Federacja FIFe oficjalnie uznała bobtaile (w dwóch wariantach – krótko- i półdługowłosym) w 2004 r., a amerykańska TICA – w 2012 r. W Stanach Zjednoczonych rasa pozostaje jednak niemal nieznana (zaledwie około 100 hodowlanych osobników, brak rejestracji rasy przez CFA). Znacznie więcej hodowli mieści się w Europie. Najwięcej jest ich oczywiście w rodzimej Rosji, a zwłaszcza w Moskwie.

W Polsce rasa ta jest wciąż dość rzadka, ale osoby oczarowane urodą i wspaniałym charakterem tego kota mogą kupić kociaka w jednej z polskich hodowli.

Poza kotami hodowlanymi i domowymi pieszczochami, kurylskie bobtaile występują dziś wciąż na swych ojczystych wyspach – w stanie półdzikim, najchętniej w grupach. Można je spotkać na Kurylach i Kamczatce.

Bibliografia:

• Anderson A., „What To Know About a Kurilian Bobtail”, WebMD, https://www.webmd.com/pets/cats/what-to-know-kurilian-bobtail
• „Kurilian Bobtail”, Europetnet, https://www.europetnet.org/pet-resources/cat-breeds/item/1935-kurilian-bobtail.html
• „Kurilian Bobtail Breed”, TICA, https://www.tica.org/kurilian-bobtail-breeders?view=article&id=848:kurilian-bobtail-breed&catid=79
• Lipinski M. J., L. Froenicke, K. C. Baysac, N. C. Billings, Ch.M. Leutenegger, A. M. Levy, M. Longeri, T. Niini, H. Özpınar, M. R. Slater, N. C. Pedersen, L. A. Lyonsa, „The Ascent of Cat Breeds: Genetic Evaluations of Breeds and Worldwide Random Bred Populations”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2267438/
• Pickeral T., „Piękne koty. Ilustrowana historia ras”, tłum. J. Rudnik, Buchmann, Warszawa 2014
• Sorokina A., „5 facts about the Kurilian Bobtail, the most unusual Russian cat breed”, Russia Beyond, https://www.rbth.com/lifestyle/335709-kurilian-bobtail-cat
• Verhoef-Verhallen E. J. J., „Encyklopedia kotów”, tłum. S. Białostocki, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2005.