FIP – nowe możliwości wkrótce na wyciągnięcie ręki?

FIP – to słowo, którego nie chce usłyszeć żaden koci opiekun. Jeszcze do niedawna był to wyrok dla kota. Jednak od pewnego czasu w terapii stosowane są nowe substancje chemiczne, które dają nadzieję na przeżycie.

Zakaźne zapalenie otrzewnej (ang. FIP – feline infectious peritonitis) to śmiertelna* choroba wirusowa występująca u kotów domowych i dzikich na całym świecie. Koronawirus powodujący FIP został wyizolowany i opisany po raz pierwszy w latach 70-tych. Według badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii około 40% kotów domowych ma kociego koronawirusa (FCoV), a w przypadku domostw z wieloma kotami – nawet 90%. Tylko niewielki odsetek kotów zachoruje na FIP. Szacuje się, że FIP zabija 0,3-1,4% kotów na całym świecie.

Wirus FCoV występuje jako dwa różne biotypy: koronawirus jelitowy (FECV, czyli FCoV niewirulentny) oraz koronawirus zakaźnego zapalenia otrzewnej (FIPV, czyli FCoV wirulentny). Istnieją dwa serotypy koronawirusa jelitowego, przy czym każdy z nich potencjalnie może mutować, stając się wirusem zakaźnego zapalenia otrzewnej. Koronawirus jelitowy jest siany z kałem (w suchym środowisku utrzymuje się do 2 miesięcy), jednak jest szybko niszczony zwykłymi substancjami dezynfekującymi. Aby doszło do zarażenia, kot musi np. polizać taką powierzchnię. Wydaje się, że nie dochodzi do siania FIPV z kałem, ze względu na to, że znajduje się on w białych krwinkach, a nie jelitach. Koronawirus jelitowy wnika do przewodu pokarmowego i namnaża się w enterocytach (komórkach jelita cienkiego). W większości przypadków przebiega to bezobjawowo lub z niewielkimi objawami z przewodu pokarmowego, np. łagodną biegunką.

W przypadku mutacji dochodzi do silnej reakcji zapalnej naczyń krwionośnych oraz tworzenia się ziarniniaków, również dookoła naczyń. Zmiany w postaci ziarniniaków dotyczą m.in. jamy brzusznej (sieci, otrzewnej), opłucnej, osierdzia, powierzchni narządów (często również wnikają do środka), ośrodkowego układu nerwowego, oczu i innych. Zapalenie naczyń prowadzi do redystrybucji płynów w organizmie i ostatecznie do ich gromadzenia się w jamie brzusznej, klatce piersiowej czy osierdziu, co jest najbardziej znanym objawem FIP. W ten sposób dzieli się również chorobę: zakaźne zapalenie otrzewnej suche (bezwysiękowe) i mokre (wysiękowe). W przypadku FIP dochodzi do interakcji pomiędzy układem immunologicznym organizmu a wirusem, w konsekwencji czego pojawiają się objawy zakaźnego zapalenia otrzewnej.

Do mniej typowych objawów FIP należą objawy skórne: liczne grudki lub guzki na skórze bez towarzyszącego świądu czy zespół kruchej skóry.

Najczęściej chorują koty młode, 80% przypadków to koty poniżej drugiego roku życia, a 50% to zwierzęta w wieku niższym niż 7 miesięcy. Częściej chorują koty w dużych skupiskach, gdzie łatwo dochodzi do zarażenia FCoV i do stresu. Bardziej narażone są koty rasowe, np. bengalskie, ragdolle, rexy, sfinksy.

FIP bezwysiękowy, w przeciwieństwie do formy wysiękowej, która często przebiega piorunująco, wydaje się być chorobą bardziej przewlekłą, przebiegającą bardziej podstępnie, trwającą od tygodni do miesięcy. Nieswoiste objawy sprawiają trudności w postawieniu rozpoznania. 

Diagnostyka FIP, zwłaszcza bezwysiękowego, jest trudna i polega na interpretacji obrazu klinicznego pacjenta oraz szeregu badań, które, biorąc pod uwagę każde oddzielnie, nie są w stanie jednoznacznie nam powiedzieć, że mamy do czynienia z tą chorobą.

 Jeśli pojawi się płyn w jamie brzusznej, należy go pobrać i poddać badaniom – w przypadku FIP zawiera on dużą ilość białek i co najmniej 50% globulin. Jednym z testów jest próba Rivalty, gdzie do wody z octem dodaje się kroplę płynu wysiękowego i w przypadku FIP unosi się on jak meduza. Możliwa jest także dokładna analiza białek krwi oraz płynu mózgowo-rdzeniowego.

Ocena przeciwciał przeciwko FCoV ma ograniczoną wartość – nie ma możliwości rozróżniania szczepów wirusa, a jak mówiliśmy wcześniej – nawet do 80% kotów może mieć FCoV.

Potwierdzenia rozpoznania można dokonać poprzez wykonanie biopsji (wycinka) zajętych tkanek i ocenę obecności wirusa metodą immunohistochemii. Często jednak jest tak, że kot czuje się na tyle źle, że przyżyciowe pobranie materiału może być niemożliwe. 

Dostępna metoda PCR może być użyteczna, gdy mamy sugestywne objawy kliniczne oraz gdy zastosuje się ją np. na płynie z jamy brzusznej. Wykrywa ona obecność koronawirusa w próbce, jednak, tak jak w przypadku oceny przeciwciał, nie różnicuje ona szczepów, więc rozpoznanie nie jest ostateczne.

Nie ma określonych środków zapobiegania FIP. Co prawda została opracowana szczepionka na FIP, jednak ze względu na jej wątpliwą skuteczność nie jest praktykowane jej stosowanie. Aby zapobiegać zachorowaniu na FIP, zaleca się szczepienie kotów na inne choroby zakaźne i utrzymywanie ich w dobrym zdrowiu oraz kondycji. Podejrzewany jest również czynnik genetyczny, dlatego należy rozważyć odpowiednie dobieranie kotek i kocurów. Ważnym czynnikiem jest również ograniczenie stresu i regularne oczyszczanie kuwet, które powinny być trzymane z dala od misek.

Bibliografia:

https://catfriendly.com/feline-diseases/fip/
https://icatcare.org/advice/feline-infectious-peritonitis-fip/
http://www.abcdcatsvets.org/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6612493/
Obecny stan wiedzy na temat zakaźnego zapalenia otrzewnej kotów. Paulina Nieśpielak, Katarzyna Paździor-Czapula, Albert Czerski